Հեղինակ՝ Ալիք Տերտերյան
Գլենդելաբնակ Մելանի Մորադին ու ՌՓ Զարգարյանը Հայաստանում վայրէջք կատարեցին նոյեմբերի սկզբին՝ Հայաստանում ու Արցախում Ադրբեջանի հարձակումների պատճառով ստեղծված աղետի ընթացքում։ Պատերազմի սկզբից 45 օր անց, Հայաստանի ու Ադրբեջանի՝ երեք տասնամյակ տեւող հակամարտությունն ավարտվեց խաղաղության համաձայնագրով, որը հազարավոր արցախցի ընտանիքներին արմատախիլ արեց իրենց տներից ու ստիպեց ապաստան փնտրել Հայաստանում։
Պատերազմի արդյունքում հայկական կողմը տվեց մոտ 5000 զոհ, ու ավելի քանի 100000 խաղաղ բնակիչ ստիպված էր թողնել իր տունն Արցախում։ Չնայած բռնությունն ու արյունահեղությունը կանգ առան, տեղահանված արցախցի ընտանիքների համար գոյատեւելու պայքարը շարունակվում է։ Քսանավեցամյա Մորադին ու Զարգարյանը հիմնեցին Eyes on Artsakh (Հայացք Արցախին) նախաձեռնությունը՝ փորձելով օգնություն ցուցաբերել զոհված զինվորների ընտանիքներին ու տեղահանված արցախցիներին։ Նրանք լայնորեն կիրառում են սոցիալական մեդիան, որի հարթակներով մարդկանց պատմում են արցախցի ընտանիքների պատմությունները, բարձրացնում իրազեկվածությունն ու նվիրատվություններ հավաքում։
Առաջին անգամ Մորադիի ու Զարգարյանի հետ զրուցեցի դեկտեմբերի սկզբին։ Նրանք ասացին, որ օրերն անց են կացնում Երեւանում, Արարատի մարզում ու այլ գյուղերում ապաստանած արցախցիների համար առաջին անհրաժեշտության պարագաներ հավաքելով ու տեղ հասցնելով։ Օգնությունը ներառում էր սնունդ, տաք շորեր ձմեռվա համար, խաղալիքներ, էլեկտրական տաքացուցիչներ եւ գումար։
«Նվիրաբերված գումարով գնում ենք մեծածախ առեւտրի կետեր ու մեծաքանակ սնունդ ու հիգիենայի պարագաներ գնում, — բացատրեց Մորադին, — բայց մենք նաեւ իրենց ենք լսում, հարցնում ինչի կարիք ունեն։ Մարդկանց պետք են տաք շորեր, տաքացուցիչներ, օգնություն կոմունալ վճարումները կատարելու համար ու այլ անհրաժեշտ բաներ»։
Լուսանկարը՝ ՌՓ Զարգարյանի։
Հայացք Eyes on Artsakh նախաձեռնության կողմից տրված օգնության վրա
Լուսանկարը՝ Կարպիս Թոփրաքջյանի։ Մելանին ապրանքների պաշար է գնել ապաստարանի համար, որը կոնկրետ մթերքի խիստ կարիք ուներ։
Օգնությունը հասցնելիս Մորադին ու Զարգարյանն ականատես են եղել խնճուկ բնակելի պայմանների, լեփ-լեցուն ապաստարանների ու միջոցների սակավության։
Լուսանկարը՝ Մելանի Մորադիի։ Մարիամի տունը։
Լուսանկարը՝ Մելանի Մորադիի։ Մարիամի տունը։
Սա Մարիամի ու նրա 4 կրտսեր քույրերի ու եղբայրների տունն է։ Երեխաները 5, 7 եւ 9 տարեկան են, իսկ ամենափոքրը դեռ 1 տարեկան չկա։
«Տանը ունեն մեկ մահճակալ եւ մեկ օրորոց։ Ոչ բաղնիք կա, ոչ խոհանոց։ Հատակը կեղտոտ է, տունը չի ջեռուցվում», — ասաց Մորադին դեկտեմբերին։
Լուսանկարը՝ Կարպիս Թոփրաքջյանի։ Մարիամը, նրա երկու քույրերը,
եղբայրն ու Մելանին։
Լուսանկարը՝ Կարպիս Թոփրաքջյանի։ Մարիամի տունը։
«Այս տները լավ վիճակում չեն։ Կան հիվանդ երեխաներ ու մանկահասակներ», — ասաց Զարգարյանը, խոսելով մեկ այլ դեմքի մասին, երբ 11 հոգի ապրում էին ստվարաթղթով լցված տան մեջ։ Տանը ապրում են «3 ընտանիք, 8 մեծահասակ ու 3 երեխա՝ 5 տարեկան, 8 եւ 6 ամսական։ Վերջին երկուսը հիվանդ են ջրծաղիկով։ Այս մասին @eyesonartsakh-ը նոյեմբերի վերջին Ինստագրամում գրառում էր կատարել։ Ընտանիքները նախկինում բնակվում էին Քարինտակ գյուղում։
«Սա մեր տեսած ամենավատ պայմաններն են» — ասաց Զարգարյանը։
Լուսանկարը՝ Մելանի Մորադիի. Ստվարաթղթով լցված տունը։
Ադրբեջանի վայրագություններին ենթարկվելու ու իրենց ողջ ունեցվածքը կորցնելու հետ մեկտեղ արցախցի փախստականները կանգնած են ապաստարանի կարիք ունենալու խնդրի առջեւ։ «Նրանց շրջանում հասանելի ոչինչ չկա, այդ թվում՝ ֆինանսական առումով։ Այս մարդկանց խնդիրներից ոչ մեկը լուծում չի ստանում։ Շատ բարդ է», — ասաց Զարգարյանը։
«Գյուղերում իրար մասին հոգ են տանում», — ավելացրեց Մորադին, — «թողնում են, որ մարդիկ անվճար մնան ցանկացած դատարկ վայրում։ Երեւանում արդեն իրավիճակը փոքր-ինչ այլ է։ Շատ տանտերեր չեն ուզում իրենց դատարակ բնակարաններն ու տները տրամադրել արցախցիներին։ Մենք նույնիսկ լսել ենք, որ մարդկանց մերժում էին, երբ իմանում էին, որ իրենք Արցախից են, որովհետեւ տանտերերը գիտեն, որ իրենք ի վիճակի չեն վճարելու ու կարող են երկար ժամանակով մնալ, ինչի հետեւանքով իրենք կզրկվեն եկամուտից։ Մարդկանց մեծ մասը (տեղահանված արցախցի ընտանիքները) Երեւանում մնում են այլ ընտանիքների հետ, ինչը բերում է նրան, որ մեծ քանակով մարդիկ են ապրում մեկ տան մեջ։ Հյուրընկալող ընտանիքների համար դժվար է նրանց սննդով ու այլ անհրաժեշտ իրերով ապահովելը»։
Ամեն օր ավելի ու ավելի շատ ընտանիքների հետ շփվելուց հետո նրանք արցախցի փախստականներից իմացան, որ կառավարության կողմից օգնության նշան անգամ չկար։
«Յուրաքանչյուրն, ում հետ զրուցեցինք, ասաց, որ ոչ մի բան չի ստացել։ Մենք հանդիպել ենք զոհված զինծառայողների ընտանիքների հետ, նրանք նույնպես ոչ մի բան չեն ստացել։ Հանդիպել ենք վիրավորների ընտանիքների հետ. էլի ոչինչ չեն ստացել։ Ոչ բժշկական ծախսերն են փոխհատուցվել, ոչ օգնություն է տրամադրվել։ Պարզապես ոչինչ։ Չենք հանդիպել մեկին, որ օգնություն ստացած լինի», — դեկտեմբերին ասաց Մորադին։
Տեղահանված արցախցի ընտանիքների ամենամեծ անհանգստությունը կապված է իրենց երկարաժամկետ սոցիալական իրավիճակի հետ։ «Մենք հիմա նրանց օգնություն ենք տրամադրում, բայց ինչքա՞ն կարող է սա տեւել։ Նրանք աշխատանքի կարիք ունեն», — պարզաբանեց Մորադին։
Մորադին ասաց, որ արցախցիներից առավել հաճախ լսում էր հետեւյալ բառերը. «Մենք էս շորերով ենք դուրս եկել։»։
«Նրանց ոչ ոք չի ասել, որ հնարավոր է, որ հնարավոր է, որ այլեւս հետ չվերադառնան։ Ոչ ոք չի ասել, որ կարող է որոշակի ժամանակահատված մնան ու համապատասխան իրեր վերցնեն, — շարունակում է Մորադին, — նրանց միայն ասել են, որ պետք է հենց այդ պահին դուրս գան։ Նրանք էլ վերցրել են անձնագրերն ու դուրս եկել։ Ուրիշ ոչ մի բան։ Նրանք ոչ եկամտի աղբյուր ունեն, ոչ էլ աշխատանքի հեռանկար»։
Հայաստան ժամանելուց քիչ անց Մորադին այցելեց իր լավ ընկեր Սարո Սարյանին, ով Շուշիում ամենահայտնի հյուրատներից մեկը տերն էր։ «Այցելեցի Երեւանում, որովհետեւ իրենց տունը հրթիռակոծվեց ու տեղափոխվեցին այստեղ»,- ասաց նա։ Լսել էի, որ Սամվելը՝ իրենց որդին, վիրավորվել է պատերազմում։ Մենք գնացինք նրան տեսնելու, ու ձախ ոտքը համարյա ամբողջությամբ անդամահատված էր։ Սամվելը կին ու փոքրիկ աղջիկ ունի։ Նրա տրամադրությունը հրաշալի է»։
Մորադին հիշեց, թե Սամվելն իրեն ինչ է ասել։ «Չեմ կարող բողոքել։ Ես ընդամենը մի ոտք եմ կորցրել։ Հիվանդանոցում կողքիս մարդիկ կային, ովքեր 2 երկու ոտք են կորցրել, 2 ձեռք, իրենց բոլոր վերջույթները։ Մարդիկ կան, ովքեր չեն վերադարձել։ Չեմ կարող բողոքել։ Իմ կորցրածը ընդամենը մի ոտք է»։
Տոկունությունը բնորոշ է Սամվելին ու հազարավոր արցախցի ընտանիքներին, Հայաստանի քաղաքացիներին ու հայկական սփյուռքին։ Լինել հայ նշանակում է սերել երբեք չընկճվող մարդկանցից, ովքեր ոչ միայն ողջ են մնում, այլեւ բարգավաճում են ու հաջողության հասնում։ Այն մարդկանցից, ում նախկին ու ներկա ղեկավարություններ փորձել են բնաջնջել։ Եղբայրության ու միասնության ոգով նրանք դիմակայել են ու շարունակում են միավորվել։
Մորադին ու Զարգարյանը կոչ են անում Սփյուռքին՝ իր կարողություններն օգտագործելու ու տեղահանված արցախցի ընտանիքներին օգնության ձեռք մեկնելու։
«Հորդորում եմ բոլոր նրանց, ովքեր կարող են. եկեք Հայաստան ու կամավորական աշխատանքով զբաղվեք։ Գիտեմ, որ ասելը հեշտ է։ Մարդիկ դպրոց են հաճախում, աշխատանք ունեն, այլ պարտականություններ։ Բայց եթե կարող եք ու մտածում եք այդ մասին, եկեք։ Շատ, շատ, շատ, անչափ շատ գործ կա անելու», — ասաց Մորադին։
«Երկար ժամանակով պետք է գալ, — հավելում է Զարգարյանը, — եթե խոսում ենք տնտեսության վրա իրական ազդեցություն ունենալու, համայնքներին օգնելու ու աշխատատեղեր ստեղծելու մասին, Սփյուռքը պարտավոր է ընդլայնվել ու այստեղ բիզնեսներ հիմնել»։
«Հպարտացեք այն ամենով, ինչ կարող եք անել, — շարունակեց Զարգարյանը, — նայեք ձեր մասնագիտությանն ու ամեն ինչ արեք հաջողության հասնելու համար։ Eyes on Artsakh-ի փիլիսոփայությունը հենց սա է. նայիր ինքդ քեզ ու փորձիր կարողություններդ ներդնել քո հայրենիքին, քո ժողովրդին օգնելու գործի մեջ»։
Մոդարին ասաց. «Բոլոր նրանք, ում հետ խոսել ենք, ասում են, որ տեսնում են, թե ինչքան է Սփյուռքն իրենց օգնում։ Նրանք իրենց միայնակ չեն զգում։ Պետք է փորձենք անմար պահել այդ կրակը։ Մի հիասթափեցրեք հայրենիքին։ Եկեք այս մարդկանց ցույց տանք, որ ամեն պահի իրենց կողքին ենք։ Այսօր առավել քան երբեւէ պետք է անմար պահենք այն ոգեւորությունը, որ կար սկզբնական շրջանում»։
Ապրիլի կեսերին՝ բոլորովին վերջերս, հանդիպեցի Մելանի Մորադիին, ով դեռ Հայաստանում է։ Նա տեղեկացրեց, որ Eyes on Artsakh-ն իրենց ընկեր Առաքելի ու (Melanie will provide the name of the other person involved) օգնությամբ Ինստագրամի լայվով 10000 ԱՄՆ դոլար է հանգանակել՝ օգնելու Մարիամին ու իր քույրերին ու եղբայրներին վերակառուցել իրենց տունն ու անհրաժեշտ իրեր ձեռք բերել։
Մորադին նաեւ ասաց, որ Eyes on Artsakh-ը «սկսել է ամսական գումար տրամադրել զոհված ու վիրավոր զինծառայողների ընտանիքներին»։ Նրանք կապ են հաստատել 12 զոհված ու վիրավոր զինծառայողների ընտանիքների հետ, ովքեր իրենց կեցությունն ապահովելու համար ֆինանսական օգնության կարիք ունեն։ Մորադին ասաց. «Մեր հանդիպած ընտանիքներից մեկում կա մի զինվոր, ում ձեռքը շատ ավելի կարճ էին թողել։ Նա ուժեղ ցավեր ունի ու չի կարողանում գտնել կամ որեւէ բժշկի, ով կկարողանար վիրահատել իրեն»։ Eyes on Artsakh- ի համար կարեւոր է ոչ միայն ֆինանսական օգնություն տրամադրել, այլեւ հասկանալ յուրաքանչյուր ընտանիքի անհատական կարիքները, իրավիճակն ու աջակցել նրանց։
«Այս ծրագրով մենք նպատակ ունենք օգնելու այն ընտանիքներին, ում կերակրողը զոհվել է կամ վիրավորվել։ Ուզում ենք օգնել, որ կարողանան վերադառնալ իրենց անկախ կյանքին», ասում է Մորադին։ Նպաստները կտրամադրվեն մինչեւ միջոցների սպառվելը։
Ամսական նպաստներին աջակցելու համար այցելեք ու հետեւեք @eyesonartsakh -ի էջն Ինստագրամում։