Հեղինակ՝ Քրիստին Անահիտ Կասս
Այս հոդվածը ստեղծվել է համագործակցությամբ «Ընտանիք» (Entanik) համաշխարհային կազմակերպության, որի նպատակը քվիր հայ, SWANA1 և դաշնակից համայնքներում մարդկանց ոգեշնչելն ու տեսանելի դարձնելն է։
Կախված սավանների, լաթերի և նույնիսկ միջադիրների վառ կարմիր թելերում Զեփյուռն ուսումնասիրում է ամոթն ու հասարակական օրենքները, որոնք «կանոնակարգում են» կնոջ մարմինը։ Զեփյուռը քվիր միջդիսցիպլինար արտիստ է, ապրում է Երևանում։ Նրա աշխատանքները հաճախ երազայնություն են արտահայտում՝ միևնույն ժամանակ խոսելով լուրջ խնդիրների մասին: Նա աշխատում էր ինչ-որ պատվերների վրա ու մի պահ կանգ առավ՝ իր աշխատանքի և արվեստի մասին «Ընտանիք»-ին պատմելու համար։
Քրիստին Անահիտ Կասս․ Պատմիր ինձ քո արվեստի մասին։
Զեփյուռ․ Այս օրերին աշխատանքս մեծ մասամբ թվային տիրույթում ա, բայց նաև նորից սկսել եմ յուղանկարել։ Առողջական որոշ խնդիրների պատճառով այլևս ֆիզիկապես ի վիճակի չէի աշխատել յուղաներկի հետ և սկսեցի թվային տիրույթում աշխատել շուրջ երեք տարի առաջ։ Սկզբում դա մարտահրավեր էր, որովհետև ես միշտ էլ մի քիչ վախեցել եմ տեխնոլոգիաներից։ Բայց հետո պարզվեց, որ դա հիանալի, շատ ճկուն, հարմարվող և ստեղծարար տարածք է։
ՔԱԿ․ Քո երկչափ աշխատանքներում ինչ-որ միստիկ որակ կա, որ իսկապես շատ է ինձ գրավում։ Ի՞նչ է թաքնված դրա հետևում։
Զ․ Շատ բան երազներիս վրա է հիմնված՝ շատ աբստրակտ դրսևորումներով։ Ես շատ վառ երազներ եմ տեսնում, նաև տագնապներ ունեմ, և երազներս էլ տագնապային են։ Գիտե՞ս, երբ արթնանում ես իսկապես տարօրինակ երազից ու ինքդ քեզ հարց ես տալիս․ սա ի՞նչ էր, գրողը տանի։ Ու ամբողջ օրն անցկացնում ես այդ մասին մտածելով։ Այդ աշխատանքները երազներս մեկնելու իմ ձևն են։ Զգացողությունն այսպիսին է․ ահ, խնդրում եմ, դո՛ւրս եկեք գլխիցս։
ՔԱԿ․ Ես նաև ուժեղ հասարակական գիտակցություն եմ տեսնում քո աշխատանքներում։ Կարո՞ղ ես մի քիչ այդ մասին պատմել։
Զ․ Ինձ դուր է գալիս մտածել, թե ինչպիսին է կյանքը ոչ միայն իմ, այլև շրջապատիս մարդկանց տեսանկյունից։ Կախված այն բանից, թե ով ես դու, կյանքը քեզ հետ տարբեր կերպ է վարվում, չէ՞։ Ես կին եմ, ես հայ եմ, և ես անցնում եմ շատ փորձառությունների միջով, որ ցիսգենդեր տղամարդիկ չէին անցնի։ Ես նաև քվիր եմ, ինչը նշանակում է՝ անցնում եմ շատ փորձառությունների միջով, որոնք հասու չեն հետերոսեքսուալ կանանց և տղամարդկանց։ Ես այս մասին խոսում եմ իմ աշխատանքների միջոցով, որովհետև զգում եմ՝ մեզ համար կարևոր է մտածել այն մասին, թե ինչու ենք որոշակի կերպ վարվում։ Հաճախ փոփոխությունը բխում է գիտակցումից։ Շատ մարդիկ, ներառյալ ես, անում են ինչ-որ բաներ՝ առանց գիտակցելու։ Ես վերջերս նկատեցի որոշ բաներ իմ կյանքում և մտածեցի․ ես չպիտի անեմ սա։
ՔԱԿ․ Ինչի՞ մասին ես մտածում։
Զ․ Մտածում եմ, որ բավական լայնախոհ մարդ եմ և սովորաբար չեմ շտապում դատել մարդկանց։ Ինձ դուր է գալիս ճանաչել մարդկանց, գնահատել նրանց՝ ինչպիսին որ կան։ Բայց, ժամանակ առ ժամանակ, հայտնվում եմ TikTok-ի հայկական հատվածում, և դա իմ մեջ դատապարտող հայկական կողմն է բացահայտում։ Ես ինձ բռնում եմ այն բանի վրա, որ մտածում եմ․ ախ, աստված, ի՞նչ ես խոսում, կամ՝ վաու, այսպիսի բան ասելը ռիսկային է։ Սա կեղծավորություն է, ևերբ կողքից ես տեսնում քեզ այդ կոնտեքստում, փոխվում ես։
ՔԱԿ․ Ի՞նչ պատվերներ ես ընդունում։
Զ․ Կարծում եմ՝ իմ ամենասիրելի պատվերը ոսկերչական Zart.Global ընկերության համար դիզայնն էր։
ՔԱԿ․ Այլ ի՞նչ նյութերով ես սիրում աշխատել։
Զ․ Սիրում եմ աշխատել տեքստիլի հետ, բայց այդ աշխատանքներից շատերը չեմ ցուցադրել։ Իրականացրել եմ «Անձնական մարմին, հասարակական օրենքներ» խոշոր նախագիծը, որտեղ կարմիր ուլունքներով և թելերով դաշտանային արյան նմանությամբ հետքեր եմ ասեղնագործել սավանների, լաթերի, կանացի միջադիրների վրա։ Նպատակն էր՝ խոսել ամոթի մասին, որն ասոցացվում է դաշտանային ցիկլերի հետ, և թե ինչպես ենք մենք փորձում թաքցնել դրանք։ Ես վստահ չէի՝ պե՞տք է արդյոք հրապարակել այդ նախագիծը սոցմեդիայում, որոշակի էսթետիկ պատճառներով․ իսկ ի՞նչ, եթե ամեն բան փչացնեմ։
ՔԱԿ․ Ինձ դուր է գալիս, որ ավանդաբար «կանացի» արվեստի՝ ասեղնագործության կոնցեպտը մարմնավորում է մեր արյունն ու անմիջականորեն առերեսվում դիտողին։ Սա ընգրկում է ամոթի նարրատիվը, ազատագրում է այն՝ փոխարենն ի ցույց դնելով կանացի մարմնի գեղեցկությունն ու ստեղծարար ուժը։ Շատ կարևոր նախագիծ է, քանի որ այն պատմում է ամոթի մասին, որ շատ կանայք զգացել են իրենց սեփական մարմնից։ Հուզված եմ, որ այդ աշխատանքն առաջին անգամ հանրայնացվելու է մեր «Ընտանիք» համայնքում։
ՔԱԿ․ Ազնվանալը երբեմն ռիսկային է հայերի համար։ Ի՞նչ ես այդ մասին մտածում։
Զ․ Հետաքրքիր է, որ ես կյանքիս ընթացքում «պաշտոնապես» ազնվացել եմ երևի մի հինգ ընկերոջ հետ։ Եթե նոր ընկերներ եմ ձեռք բերում, կիսում եմ նրանց հետ անձնական ինստագրամիս և արվեստիս էջերը, իսկ արվեստիս էջում ես ոչինչ չեմ թաքցնում։ Նրանք պարզապես տեսնում են դա, և ես իրականում այդ խոսակցությունը չեմ ունենում։ Ուղղակի սպասում եմ, որ իրենք հասկանան։ Քվիր լինելը ենթադրում է, որ դու պետք է մշտապես ազնվանաս, ամբողջ ընթացքում։ Եւ դա մի քիչ վախեցնող է։ Իսկ այսպես՝ եթե նրանք գիտեն, ուրեմն գիտեն, ես չեմ թաքցնում, բայց ոչ էլ ինքս եմ սկսում այդ խոսակցությունները։ Ես կարծում եմ, որ ամենօրյա կյանքում անծանոթներին ինքդ քեզ բացատրել ստիպված լինելը, եթե անգամ դու անմիջականորեն վախենում կամ չես վախենում մերժված լինելուց, միևնույն է՝ շատ բան է պահանջում քեզանից։ Մարդիկ ամենազարմանալի հարցեր կտան, տարօրինակ բաներ կասեն, կհարցնեն․ «Բայց ինչու՞»։ Ինչպե՞ս կարող ես բացատրել դա որևէ մեկին։ Ես չգիտեմ։
ՔԱԿ․ Ի՞նչ է առջևում։
Զ․ Որպես արվեստագետ աճելու համար երկար ժամանակ է պահանջվում, այդ պատճառով հիմա սպասելիքներս չափազանց մեծ չեն։ Մտադիր եմ արտ թերապիայով զբաղվել։ Ուզում եմ այդ դաշտը բերել Հայաստան, որովհետև այստեղ թերապիան սովորաբար շատ զարգացած չէ։ Իրականում չկան գործնական կամ կրթական ստանդարտներ։ Ես շատ մարդիկ գիտեմ, որ խաբվել են թերապևտների կողմից, որոնք սեփական օրակարգն են առաջադրում՝ իրենց աշխատանքում պրոֆեսիոնալ լինելու փոխարեն։ Հաշմանդամություն կամ տրավմաներ ունեցող մարդիկ ռեսուրսներ չունեն՝ իրենց ներսում կատարվողին լուծում տալու, հատկապես 2020թ․-ի պատերազմի կոնտեքստում։ Մենք բազմաթիվ վետերաններ ունենք, բազմաթիվ երիտասարդներ, որոնք վերադարձել են պատերազմից ֆիզիկական և էմոցիոնալ վնասվածքներով, առանց միջոցների և աջակից համայնքի, որի հետ կարելի է խոսել, թե ինչի միջով են իրենք անցել և, թե ինչպես վերապրել այդ ամենը։ Մենք բազմաթիվ տրավմաներով մարդկանց երկիր ենք, և, կարծում եմ, եթե ուզում ենք ապագայում որևէ կերպ աճել, եթե ուզում ենք, որ մեր համայնքը փոխվի և դառնա ավելի հանդուրժող, դեպի ապագան նայող, արտ թերապիան կարող է շատ կարևոր լինել այստեղ։
Շուտով բակալավրի աստիճան կստանամ՝ արտ թերապիայի մասնագիտացմամբ։ Հուսով եմ ապագայում արտ թերապիայի մագիստրոսի աստիճան ստանալ։ Ուզում եմ լավ, հիմնավոր կրթություն ստանալ Միացյալ Նահանգներում, որովհետև կարծում եմ, որ արտ թերապիան այնտեղ իսկապես զարգացած է։
Կարծում եմ, որ շատ արվեստագետներ սովորաբար ապրում են իրենց սեփական փոքրիկ աշխարհներում, ինչը վատ չէ։ Նրանք կենտրոնանում են ստեղծելու վրա, ինչը հրաշալի է և անշուշտ՝ բավարար։
Բայց, միևնույն ժամանակ, ես ուզում եմ հնարավորություն ունենալ որևէ կերպ փոխանցել ունեցածս։ Սովորեցնել մարդկանց արվեստ ստեղծել, սովորեցնել՝ ինչպես ինքնարտահայտվել այնպես, ինչպես ես եմ կարող։ Կարծում եմ՝ կարևոր է դա անել։ Փոքրիկ երեխային ընդամենը քաջալերում է պետք, որովհետև շատ երեխաներ մտածում են, թե նկարել չգիտեն։ Իհա՛րկե, գիտեն։
ՔԱԿ․ Որևէ բան կուզենայի՞ր հավելել։
Զ․ Դե, որպես ամփոփիչ ուղերձ մարդկանց, այո։ Եթե սիրում և ընդունում ես ինքդ քեզ, աշխարհը սկսում ես տեսնել այլ գույներով։ Աշխարհի կողմից սկսում ես ավելի շատ սեր ու ընդունում տեսնել, եթե դրանք քո մեջ էլ կան։
Զեփյուռն Ինստագրամում․ @flatdimensions
1 Հարավարևմտյան Ասիա և Հյուսիսային Աֆրիկա