Հարցազրույցը վարեց Քրիստին Անահիտ Կասսը
Այս հոդվածը ստեղծվել է համագործակցությամբ «Ընտանիք» (Entanik) համաշխարհային կազմակերպության, որի նպատակը քվիր հայ, SWANA և դաշնակից համայնքներում մարդկանց ոգեշնչելն ու տեսանելի դարձնելն է։
Միացի՛ր մեզ՝ բացահայտելու առասպելական, մոգական մի վայր։ Կատարողական արվեստի վարպետ Բաբկեն Սաքանյանը հրաշալի դրեգ արարածներ է ստեղծել և Բուգիստան կոչվող աշխարհը, որն ունի սեփական լեզուն՝ բուգիլերենը։
Քրիստին Անահիտ Կասս. Մինչ կմեկնենք Բուգիստան, մի փոքր կպատմե՞ս քո մասին։
Բաբկեն․ Ծնվել եմ Երևանում, ընտանիքիս հետ ապրել եմ նաև Իսպանիայում և Իտալիայում։ Երեք տարի առաջ տեղափոխվեցի Բեռլին։ Բեռլինում ավելի շատ ազատություն գտա ու սկսեցի ուսումնասիրել դրեգը։ Ընտանիքիս հետ ապրելով՝ դժվար էր ազատ լինել։ Մշակութային (հայկական) տարբերություններ կային։ Իսկ Բեռլինում ամեն ինչ պարզապես պայթե՛ց։ Ես սկսեցի ուսումնասիրել իմ գենդերը, դրեգով զբաղվել և այդ միջոցով գտա այն կերպարին, որին մարմնավորում եմ ներկայացումներիս ժամանակ։ Միշտ տարբեր բաներ եմ անում՝ լուսանկարչություն, դրեգ, գրաֆիկ դիզայն։
ՔԱԿ․ Ես գիտեմ, որ միջդիսցիպլինար հարթություններում ես ստեղծագործում։ Իսկ կրթությու՞նդ։
Բ․ Սովորել եմ արտադրական դիզայն, հետո անցել գրաֆիկ դիզայնի։ Նաև պար ու թատերարվեստ եմ սովորել։ Ես ներշնչանք եմ ստանում շատ տարբեր տեղերից, երբեք կանգ չեմ առնում։ Դրեգով զբաղվող այլ մարդկանց հանդիպելն իսկապես օգնել ու ներշնչել է ինձ։ Երբ ընտանիքիս հետ էի ապրում, շատ փակ էի։ Ես իրապես «իմ» ոչինչ չէի կարող ցույց տալ, նույնիսկ՝ սանրվածք, այլապես կխելագարվեին։ Իսկ դրեգ կերպարով ստեղծեցի մի ողջ աշխարհ՝ առանց սահմանների։ Այստեղ երեկույթներին կարողացա պարել, կապ հաստատել մարդկանց հետ, ազատ լինել։
ՔԱԿ․ Ի՞նչ է քեզ համար կարևոր որպես նկարիչ և ստեղծագործող։
Բ․ Ինձ համար կարևոր է մարդկանց ոգեշնչելը, մարդկանց, որոնք ինձ պես եղել են իրենց ընտանիքներում կամ այլ վայրերում, որտեղ չեն կարողացել ազատորեն ինքնարտահայտվել։ Նրանք անգամ չէին էլ պատկերացնի, որ դա հնարավոր է, կամ, որ հային «վայել» է լինել ոչ բինար, քվիր ու զբաղվել դրեգով։ Իմ նպատակն է օգնել մարդկանց տեսնել, որ անկախ արմատներից՝ հնարավո՛ր է լինել այն, ինչ իրականում կա՛ս, մարմնավորված ներշնչանք լինել նրանց համար։
ՔԱԿ․ Ինչպիսի՞ն է քվիր և հայ լինելու քո փորձառությունը։
Բ․ Ինձ համար դա ճանապարհ էր։ Չէի կարծում, որ դա հնարավոր է, որովհետև ընտանիքը Հայաստանում շատ ամուր հասկացություն է, իրականում՝ չես պատկերացնում, որ կարող ես նրանցից այդքան անջատ լինել։ Բայց ինչ-որ մի պահի ստիպված էի անել այդ քայլը։ Եւ հիմա ինձ ճիշտ տեղում եմ զգում։ Ես ընտանիքիս հետ կապ պահպանում եմ։ Նրանք ամեն ինչ չէ, որ գիտեն, բայց դանդաղ, փոքր քայլերով սկսում են հասկանալ։ Երբ Իսպանիայում էի ապրում, շատ չէի շփվում հայ համայնքի հետ։ Սակայն այստեղ այնքան ուրախ էի գտնել քվիր հայ ընկերներ և հայտնաբերել տարբեր կազմակերպություններ։Այն պահից, երբ հայտնաբերեցի, որ կան այլ քվիր հայեր, սկսեցի զգալ, որ ինձ մոտ էլ ամեն ինչ կստացվի։
ՔԱԿ․ Մենք իսկապես ոգևորված ենք մեր «Անվերջանալի հպարտության» (Endless Pride) միջոցառման շրջանակում քո կատարումով։ Կխոսե՞ս մի փոքր փերֆորմանսի գաղափարի և Բուգիստանի մասին։
Բ․ Բուգիստանն այն աշխարհն է, որտեղ ծնվել է Բալա Բիմբամբումը։ Սա շատ տարօրինակ տեղ է, որտեղ կարող է ինչ ասես տեղի ունենալ։ Շատ հեռու, բոլորովին տարբերվող տիեզերք է։ Այն բաց է, առանց սահմանների։ Բուգիստանն իր լեզուն ունի՝ բուգիլերենը։ Այս աշխարհը ստեղծելու ներշնչանքը մանկությունիցս է գալիս, երբ քույրս ու ես զվարճալի լեզուներ էինք հորինում։ Բալա Բիմբամբումը երեխայանման կերպար է։ Որպես քվիր մարդիկ՝ մենք մեր մանկության հետ շատ բան ենք կապում։ Իսկ փերֆորմանսը ծնվեց Բալա Բիմբամբում երգին զուգահեռ, որը պրոդյուսեր ընկերոջս հետ ենք գրել: Ինչ-որ բաներ էինք փորձում այլ տեսանյութերով, որոնցում ես խոսում էի Բալա Բիմբամբումի բուգիլերեն լեզվով, և ծնվեց այս երգը։ Այս փերֆորմանսով ցանկացել եմ ներկայացնել Բուգիստանը, և թե ինչպես է այն կապված Հայաստանի հետ։ Մինչև այս ներկայացումը Բալա Բիմբամբումի և Բուգիստանի հետ աշխատելիս հրապարակավ չէի ասել, որ հայ եմ։ Վախենում էի հանրության և ծնողներիս արձագանքից։ Այս տարի սկսեցի ավելի բաց լինել ինքս ինձ հետ։ Կարևոր էր ցույց տալ կապը, որ դրեգը նաև ես եմ, որովհետև մարդիկ ինձ չէին ճանաչում առանց դիմահարդարման, քանի որ միշտ ներկայանում էի Բալա Բիմբամբումի դեմքով։ Այս ներկայացումը կապում է իմ այդ մասերը՝ հանգույց ստեղծելով։ Միևնույն ժամանակ՝ Արցախի մասին հայկական երգի ուղերձով, ասելով, թե որքան ցավոտ էր պատերազմը բոլորիս համար (պատերազմի ընթացքում)։ Փերֆորմանսն այս երկու աշխարհները կապելու համար էր, այս աշխարհները, որոնք երկուսն էլ իմ մասն են։
ՔԱԿ․ Կարո՞ղ ես մի փոքր ավելի խոսել Բուգիստանի և Հայաստանի միջև կապից։
Բ․ Կապն իմ միջոցով է։ Ես Բուգիստանում շատ արարածներ եմ ստեղծում, և այս ներկայացման մեջ Բոբոն՝ կապույտ արարածը, տառապում է։ Սա ինձ համար նման է Հայաստանի իրավիճակին։ Բուգիստանն աբստրակտ մի բան է, և ոչ այնքան կոնցեպտուալացված․ այն շատ բաց է։ Այն ելք է ինձ համար, որպեսզի կարողանամ անել այն, ինչ ուզում եմ, ազատ լինել։
ՔԱԿ․ Ո՞վ է պանդայի նման կերպարը։
Բ․ Բլոնչիկն է։ Իրականում այս կերպարին ստեղծել եմ հենց այս ներկայացման համար։ Հիմա նա նստած է իմ սենյակում։ Այս արարածներին ստեղծելիս սիրում եմ վերօգտագործել նյութերը։ Միշտ վերցնում եմ իրեր, որ արդեն ունեմ և սկսում եմ ինչ-որ բան պատրաստել ու պարզապես վայելել։ Քանի որ շատ եմ ցերեկներն աշխատում, դրեգին հատկացնելու այդքան ժամանակ չի մնում։ Դրեգն ինձ համար մի հարթություն է, որտեղ զվարճանում եմ, վայելում եմ և ստեղծարար եմ։ Ուրեմն, Բլոնչիկը՝ պանդայի նման արարածը, ինքն իրենով է։ Այն, ինչ անում են իմ ստեղծած արարածները, այն է, ինչ նրանք կան։
ՔԱԿ․ Ներկայացումներիցդ ամենասիրելին ո՞րն է։
Բ․ Առաջին փերֆորմանսս, երբ ես ծնվում եմ հսկայական ամոթույքից, ինձ համար այնքան գեղեցիկ պահ էր՝ որպես սկիզբ։ Պայմանները (դրեգի համար) շատ բաց էին ու հաճելի, և ես իսկապես ուզում էի խաղալ։ Բավական հեշտ էր այդ հնարավորությունը ստանալ, քանի որ այնքան շատ բաց բեմեր կային։ Դրեգը շատ կարևոր է համայնքի և միմյանց հետ կապ հաստատելու համար։ Հոգ չէ, եթե այն գերէսթետիկ կամ գեղեցիկ չէ։ Շատ ավելի կարևոր է, որ այն կապում և հուզում է մարդկանց, ուրախություն պատճառում։
ՔԱԿ․ Քո ներկայացումները սյուրռեալ կամ ֆանտաստիկ, երբեմն նույնիսկ մղձավանջային հատկանիշներ ունեն։ Դու ստեղծում ես ամբողջ աշխարհներ, որտեղ ես ուղղակի կարող եմ մուտք գործել։ Որտեղի՞ց է սա գալիս։
Բ․ Գեղագիտական տեսանյունից ինձ իսկապես դուր են գալիս վախենալի համովիկ բաներ։ Կա այս ամբողջ լեզուն, որը ես հորինել եմ, որը ծաղրածուի խոսք է հիշեցնում և մանկական է, բայց, միևնույն ժամանակ, չէ՞ որ երեխաները նույնպես կարող են վախեցնող լինել։ Սա կախված է միայն տվյալ պահից, և ես օգտագործում եմ այն, ինչ կա ձեռքի տակ ու ինչ-որ բան ստանում դրանից։ Ինձ դա իսկապես դուր է գալիս, այնքա՜ն հավես է։ Ես նաև լուսա-/տեսանկարչության որոշակի հմտություններ ունեմ․ այդ ամենը միավորում եմ, մնացածն ինքն իրեն է տեղի ունենում։ Արդյունքում հայտնվում է այս ամբողջ աշխարհը։
ՔԱԿ․ Ի՞նչ է սպասվում առջևում։
Բ․ Հենց հիմա այստեղ՝ Բեռլինում մի քանի ներկայացում ունեմ։ Նախատեսում եմ ավելի շատ ժամանակ նվիրել դրեգին։ Հիմա գրասենյակային աշխատանք ունեմ, որը շատ ժամանակատար է և հոգեկան բավարարվածություն չի պատճառում։ Փորձում եմ աշխատել ամբողջ ժամանակս դրեգին տրամադրելու ուղղությամբ։ Բեռլինում ես բավականին արտոնյալ կարգավիճակում եմ, որովհետև հիմա այնքան տարբեր հնարավորություններ կան, շատ շոուներ վերսկսվում են։ Նաև որոշ կապեր ունեմ, և կարող եմ որևէ բարում իմ սեփական ծրագրով հանդես գալ։ Մտածում էի նաև SWANA շոու կազմակերպելու մասին։ Սա մեծ մասամբ կլիներ կամ ոչ բինար դրեգի, դրեգ արարածների կամ SWANA-ի քվիր կատարողների մասին։
Ես նաև կուզենային առաջին անգամ բեմ դուրս եկող կատարողներին օգնել պատրաստվել իրենց առաջին ներկայացմանը։ Մի քանի ընկեր ունեմ, որոնք անում են սա դրեգ-քինգերի համար, սկզբում՝ աշխատարան, իսկ հետո նրանց համար բեմ կա։ Ու երևի նույն բանն արարածների համար անելը շատ հավես կլինի: Ես նաև Venus Boys կոչվող խմբի մաս եմ, որը կազմված է աֆաբ, տրանս կամ ոչ բինար դրեգ կատարողներից, որոնք հիմնականում դրեգ-քինգեր են, բայց կան նաև արարածներ։ Մենք շատ մեծ ազդեցություն ունեցանք Բեռլինի դրեգ-բեմի վրա, և հիմա դրեգ-քինգերն ավելի տեսանելի են և ներկայացումների ավելի շատ հրավերներ են ստանում։ Այս կատարումը, որ խաղացի, մի մաս էր հայտնի Wilde Renate ակումբում Venus Boys-ի ելույթի։
ՔԱԿ․ Կա՞ որևէ ուղերձ, որով կցանկանայիր դիմել մեր համայնքին։
Բ․ Ամենակարևոր բանը միմյանց սատարելն է։ Կապ հաստատել, դուրս գալ մեր պղպջակից, եթե դրա մեջ ենք։ Ճանաչել մարդկանց, որոնք մեծ մասամբ այս պղպջակից դուրս են և չունեն որևէ քվիր ծանոթ իրենց շրջապատում։ Հարցնենք և հարգենք միմյանց դերանունները։ Մենք կարող ենք ստեղծել մեր սեփական տիեզերքը, և մենք արժանի ենք ազատ լինել։ Եթե նույնիսկ դա միայն մեր գլխում գոյություն ունի, կարող ենք սկսել այդտեղից ու հետո կյանքի կոչել։
1Հարավարևմտյան Ասիա և Հյուսիսային Աֆրիկա
2Արվեստի տեսակ, որում արտիստը ներկայանում է իր գենդերային ինքնությունն (սովորաբար հակառակ սեռի) ընդգծող հանդերձանքով և դիմահարդարմամբ
3AFAB — assigned female at birth; անձ, ում ծննդյան պահին վերագրվում է իգական սեռ