Գրականությունն ու ժամանակը ձեռք-ձեռքի են ապրում։ Մենք տեսել ենք, թե ինչպես են մշակույթներն ապրում ու զարգանում գրվածքի միջոցով, և մենք, մեծ մասամբ, մոռանում ենք, որ առանց «իրենց ժամանակից առաջ ընկած» հեղինակների շատերը համարձակություն չէին ունենա վարվելու իրենց սիրելի գրքերի կերպարների պես, նույնատիիպ իրավիճակներում հայտնվելիս։ Այնուամենայնիվ, ընթերցողը պետք է իրենից մի մաս գտնի այդ կերպարում, վերջինիս վստահելու համար։ Հաճախ այդ «մասը» սկսվում է ազգային ինքնությունից։
Դժբախտաբար, ժամանակակից շատ գրքերում հայ կերպարներ որևէ կերպ ներկայացված չեն։ Մենք այլևս չենք կարող նույնականացնել մեզ 1800-ականներում ստեղծված կերպարների հետ։ Սա չի նվազեցնում գրականության մեջ նրանց կարևորությունը։ Էլ ինչպե՞ս մենք կա”րող էինք սովորել, որ լավ վերաբերմունքը կարող է վատ հետևանքներ ունենալ։ Կամ, որ պիտի զգուշանանք օպորտունիստ «Ծիտ»-ից․․․ եթե չլինեին Պարոնյանի, Թումանյանի, Ահարոնյանի պես գրողներ։ Գրականությունն ու պատմասացությունը բոլորովին այլ կլինեին։ Ինչ որ է, հիմա ժամանակն է կարդալ ժամանակակից հայ կերպարների, որոնք Ինստագրամ են օգտագործում, կարճ հաղորդագրություններ ուղարկում մամաներին և անում այն ամեն մարդկայինը, ինչին մենք էլ սովոր ենք։
Բարեբախտաբար, Թալին Ոսկունու պես գրողները լրացնում են ժամանակակից գրականության մեջ հայ կերպարների սակավությունը։ 2023թ․-ի գարնանը տպագրվելիք «Կներես, ապերը» հայ ընթերցողների, հատկապես քվիր հայ ընթերցողների համար հնարավորություն կլինի գտնել իրենց այս գրվածքում։
Ազատ Արխիվները հնարավորություն ունեցան զրուցել Թալին Ոսկունու հետ, որն այս շատ սպասված ժամանակակից ռոմանտիկ կատակերգության հեղինակն է։ Գիրքը Նարե անունով մի երիտասարդ կնոջ շուրջ կառուցված սիրո պատմություն է։ Երբ Նարեն հետևում է թողնում իր գորշ հարաբերությունները, մայրը փորձում է իրավիճակն իր ձեռքը վերցնել՝ այն հատուկ մեկին գտնելու հաստատակամությամբ։ Նարեն առանձնապես չի դիմադրում, բայց ինչ-որ պահի անսպասելի մի կայծ է հայտնվում՝ Էրեբունին, մեկ այլ հայ կին, որն ուղղորդում ու կապում է Նարեին իր մշակույթին։ Ի վերջո Նարեն պիտի դիմակը հանի և ապրի որպես հպարտ քվիր հայ կին։
PK. Առաջին հերթին, կուզեինք ավելին իմանալ քո արմատների մասին․․․
Թ․Ո. Ես ամերիկահայ եմ։ Ծնվել եմ Սան Ֆրանցիսկոյում։ Բացի Չիկագոյում անցկացրած մեկ տարուց, ամբողջ կյանքս այստեղ եմ անցկացրել։
Մայրս հայ է։ Մեծացել է Բեյրութում, և որոշ բարեկամների շնորհիվ 70-ականների քաղաքացիական պատերազմի ընթացքում տեղափոխվել այստեղ։
PK. Երբ առաջին անգամ լսեցի գրքիդ մասին, միաժամանակ տարակուսած ու հուզված էի։ Հայերն ավելի սովոր են ողբերգությունների, այլ ոչ ռոմանտիկ կոմեդիայի։ Գրեթե անհարիր էր թվում մեր իրականությանը։ Ի՞նչով էիր առաջնորդվում, երբ որոշեցիր գրել մի ժանրում, որ այնքան հազվադեպ է արտացոլված հայկական պատմություններում։
Թ․Ո.Կարծում եմ՝ ես միշտ տարված ընթերցող եմ եղել։ Ես կարդում եմ անգլերենով լույս տեսնող բոլոր հայկական գրքերը, և, ինչպես ասացիր, մեր պատմությունը ողբերգական է։ Ես հավատում եմ, որ այդ գրքերը կենսական նշանակություն ունեն, և ուրախ եմ, որ նրանք բոլորը գոյություն ունեն։ Բայց ես նաև ինքս ինձ համար բացահայտեցի, որ ավելի վայելում եմ թեթև գործեր։ Սիրում եմ կարդալ գրական փորձարարական ու ուշագրավ լուծումների ներկապնակը։ Ու երբ սկսեցի գրել, պարզապես զգացի, թե ինչպես են այս երկու կանայք թեթև տոնով միմյանց հետ շփվում։ Հասկացա, որ հայ գրականության սովորական տրամաբանության մեջ չի տեղավորվում։ Մենք մեր ուրախությունը սովորաբար վառ կերպով չենք արտահայտել, երջանիկ վերջաբաններ չենք ունեցել։ Հատկապես քվիր զույգի միջև։ Ես զգացի, որ շատ տարբեր նոր ու կարևոր մի բան է ձևավորվում։ Երիտասարդ ժամանակ շատ կուզենայի այդպիսի գիրք կարդալ։
PK: Մեր համայնքի, մեր մշակույթի համար ԼԳԲՏՔ+ թեման տաբու է համարվում։ Հետաքրքիր է՝ ինչպես համարձակություն հավաքեցիր՝ գրելու համար հայերեն քվիր գիրք, տեղյակ լինելով, թե ինչպես դրան կարձագանքեն որոշ ազգակից ընկերներ։
Թ․Ո. Անկեղծորեն՝ ես դեռ մի փոքր անհանգիստ եմ։ Բայց երբ սկսում ես ինչ-որ բան գրել, մտածում ես․ «Ա՜հ, միևնույն է՝ ոչ ոք չի կարդալու սա, ես այս պատմությունն ինքս ինձ համար եմ գրում»․․․ Սակայն ես փորձեցի դուրս գալ այս շրջանակից՝ հրատարակիչ գտնելու շատ սահմանափակ հնարավորությունների հեռանկարով։ Համարում եմ, որ այս առումով բախտս շատ է բերել։ Եւ, այնուամենայնիվ, հիմա, երբ սա արդեն իրականություն է, ես իսկապես հուզվում եմ, բայց նաև՝ հաճելիորեն զարմացած եմ։ Այն մարդիկ, որ կարծում էի՝ ավելի ավանդական մոտեցում կունենան, պարզվեց՝ շատ բաց են։ Օրինակ, ինձ մոտեցավ իմ հայկական դպրոցի տնօրենը, որը նաև դասավանդել էր ինձ 7-8-րդ դասարաններում, գրքովս ոգևորված։ Ես կիսեցի նրա հետ մտավախություններս՝ գիրքը հայ համայնքին ներկայացնելու համատեքստում։ Նրա պատասխանը՝ «սա կյանքի մի մաս է, որը մենք պետք է ընդունենք, և որի մասին պետք է խոսենք», ինձ շատ քաջալերեց։
PK: Գրելու ընթացքում հնարավոր լսարանը մտքում ունենալն ազդեցություն ունի գործընթացի վրա։ Ո՞վ է քո գրքի ընթերցողը։
Թ․Ո. Երբ գրում էի գիրքը, պատկերացնում էի, որ այս պատմությունը քրոջս եմ պատմում։ Երբ մենք փոքր էին, շաբաթ-կիրակի օրերին արթանանում ու մեր նկարած նկարներն էինք ցույց տալիս իրար, պատմում․․․ Ես կասեի, որ իմ լսարանի առաջին շարքում նա է՝ քույրս։ Հաջորդ շերտում սփյուռքահայությունն է։ Սարսափելի ուզում եմ այս գիրքը նրանց հասցնել։ Իմ ամենամեծ հույսն է, որ սփյուռքում բնակվող հայերն, այս գիրքը բացելով, կտեսնեն իրենք իրենց, իրենց բարեկամներին, մորաքույր-հորաքույրներին, ուսուցիչներին և ընկերներին։ Եւ վերջապես՝ երրորդ շերտում մասնավորապես քվիր հայերի համար է այս գիրքը։ Սա պատմություն է ազնվանալու (coming-out) մասին։ Հրատարակչական ոլորտն անցել է արդեն սպիտակ ամերիկացիների ազնվանալու մասին գրքերի փուլը։ Նրանք ավելին են ուզում, շատ կողմերից եմ սա լսում։ Բայց հայ և այլ համայնքներ սա դեռ չի հասել։ Սա ազնվանալու պատմություն է, որն անձամբ չեմ ապրել։ Ուզում եմ ցույց տալ, որ երջանիկ ավարտը հնարավոր է, եթե անգամ մշակութային խոչընդոտներ կան։
PK: Ի՞նչ ուղերձ ես ուզում հասցնել ընթերցողներիդ այս գրքով։
Թ․Ո. Ուզում եմ, որ ընթերցողներս գիրքը փակեն «ի՜նչ հավես գիրք էր» բացականչությամբ։ Ուզում եմ, որ իմ հայ ընթերցողները ներկայացված լինեն։ Բայց, դրանից ավելի, նպատակս մարդկանց կրթելն է մեր մասին։ Լավ կողմն ու ողբերգական կողմը։ Ես պատմության մեջ Հայոց ցեղասպանությանը վերաբերող ենթասյուժե եմ ներառել, որովհետև առանց դրա չէի կարող գրել հայկական պատմություն։ Սա արել եմ մակերեսորեն, այնպես որ շատերի համար հեշտ կընթերցվի։
PK: Շատ կարևոր հարց եմ համարում․․․ Կարծում ես՝ արմատներդ ընդհանուր առմամբ ի՞նչ ազդեցություն ունեն գրելուդ վրա։
Թ․Ո. Ես երկար ժամանակ եմ գրում, բայց լուրջ վեպեր սկսեցի գրել հինգ տարի առաջ։ Երբեք հայկական կերպարների մասին չեմ գրել, հիմքում եղել են իմ՝ սպիտակ ամերիկացու արմատներս։ Բայց, տե՛ս։ Այս պատմությունը ստացվեց և ես գործակալ գտա ճիշտ այն ժամանակ, երբ գրեցի հայկական կերպարների մասին։ Կարծում եմ՝ դա իմ մի մաս էր, որ ահավոր շատ էր ձգտում ազնվանալ, և երբ դա տեղի ունեցավ, հետևանքը հրաշալի էր։
PK: Ի՞նչն է քեզ ներշնչում գրելիս։
Թ․Ո. Ես անդադար կարդում եմ․․․ Սիրում եմ բարձրակարգ կանացի գեղարվեստական գրականություն: Գրողների, ինչպիսիք են Լայզա Քրոուսմիթը, կամ Չիմամանդա Նգոզի Ադիչին, իր զարմանալի «Ամերիկանա» գրքով, որը շատ սիրեցի:
Այնուամենայնիվ, երկու մեծ ազդեցություն է եղել «Կներես, ապեր»-ի վրա, բոլորովին տարբեր ժանրերից։ Առաջինը «Կրակի միջի կնոջ դիմանկարն» էր, անսահման ազդեցիկ ֆիլմ, որն այնքան տարբեր էր «Կներես, ապեր»-ից, որքան հնչերանգի առումով կարող է լինել ֆիլմը՝ դանդաղ, թեթև սյուժե, հանդարտ երկխոսություններ։ Գլուխգործոց։ Կարդացի ռեժիսոր Սելին Սիամայի հետ հարցազրույց, որտեղ նա նշում է, որ իր ֆիլմն ամբողջությամբ կանացի հայացքին է վերաբերում, և նա ցանկացել է ստեղծել նոր պատկերներ, որոնք կտարբերվեին նախկինում նկարահանված լեսբի ֆիլմերից, ինչպիսին է, օրինակ, «Կապույտն ամենատաք գույնն է», դրա համար էլ էկրանին սեքս չկա, և դրա բացակայությունն ավելի ցանկահարույց է և թարմ, քան եթե այն լիներ։ Նույն կերպ իմ գրքում, այս երկու կնոջ սիրահարված լինելը սեքս չէ, չնայած այն կա, հիշատակվում է հետնաբեմում։ Ես չէի ուզում, որ սեքսը պատմության կենտրոնում լինի, որովհետև այս պատմության կենտրոնում իմ գլխավոր հերոսուհի Նարեի՝ իր երկու՝ հայ և բիսեքսուալ ինքնությունների ընդունման ճանապարհն է։ Ինչ-որ առումով ես գրեթե չեմ վստահում ինքս ինձ՝ սեքսը ոչ արական հայացքով ցույց տալու իմաստով, քանի հենց այդպիսի սեքսն է գերակշռող մաս եղել մեդիայի գրեթե բոլոր իմ տեսած ժանրերում, դրա համար էլ որոշեցի այն հետնաբեմում թողնել, որպեսզի պահպանվի գրքիս կնակենտրոն առանցքը։
Երկրորդ ազդեցությունը․ ես Թվիթերում հետևում եմ հայտնի հայ հեղինակ Նենսի Քրիքորյանին, և նա ինչ-որ պահից ամեն շաբաթ սկսեց հայկական ասացվածքներ հրապարակել։ Ես այնքան տարվեցի դրանցով, մի քանի բառում պարփակված դարերի միջով խոսքով փոխանցված ավանդույթով, որ ծնվեց «Կներես, ապեր»-ի յուրաքանչյուր գլուխը մի հայկական ասացվածքով սկսելու գաղափարը։ Ձեռք բերեցի «Հայկական ասացվածքներ և ասույթներ» գիրքը և համապատասխան շատ ասացվածքներ գտա։ Կներես, ապեր»-ի գլուխներում ես ասացվածքները գրել եմ սկզբից՝ անգլերեն, հետո՝ հայերեն, և հպարտ եմ, որ անգլերենով գրված իմ գրքում կերևա նաև մեր գեղեցիկ հայ գիրը։
Կային նաև փոքրիկ ազդեցություններ, ինչպիսիք են երիտասարդ ընթերցողի համար նախատեսված գրքերը, որոնք օգնեցին իմ գրքի ընդհանուր երանգը գտնել, ընկերներիցս մեկն էլ գրեց՝ «Թագավորական բաստարդը» գրքերի շարքը, որն օգնեց ինձ հասկանալ, որ գիրքը լավը լինելու համար պարտադիր չէ, որ ծանր գրականություն լինի:
PK: Նախքան քեզ բաց թողնելը, կարո՞ղ ես խորհուրդ տալ քվիր հայերին, որոնք դժվարանում են ինքնարտահայտվել։
Թ․Ո. Անկեղծ ասած, նույնիսկ այն բանից հետո, երբ ես կին և մայր դարձա, ինքնարտահայտվելը դեռ դժվար է։ Չեմ կարող այլ մարդկանց փոխարեն խոսել, բայց իմ դեպքում աշխատել է չշտապելը։ Գուցե պետք է կիսվել մտերիմ ընկերոջ, ընտանիքի անդամի հետ, ցանկացած մեկի, ում վստահում ես․․․ հասկանալ, թե ինչ ես զգում։ Փոքր քայլերով առաջանալը ծանր բեռ չի լինի անձի և այն մշակույթի համար, որում մենք մեծացել ենք։