Ինստագրամում 50 000 հետևորդ ունեցող Մարի Բասմաջյանը հայտնի է նրանով, որ որպես կոմեդիանտ իր հարթակն օգտագործում է հումորն ու ակտիվիզմն առանց որևէ ջանքերի համադրելու համար։ Նրա նպատակն է մարդկանց ստիպել ծիծաղել, միևնույն ժամանակ քաջալերել նրանց խորհելու իրենց սեփական գաղափարների ու անձնական նախապաշարմունքների մասին։ Azad Archives-ը հանդիպեց Բասմաջյանին ու փորձեց պարզել, թե ինչպես է նրան հաջողվում հավասարակշռություն պահել կոմեդիայի ու ակտիվիզմի միջև, խոսեց հայկական համայնքում իր անցած ճանապարհի և, իհարկե, բոլորի կողմից սիրված մորաքույր Վարդուշի կերպարը ստեղծելու հետաքրքիր մանրամասների մասին։
ԱԱ. Ինձ դուր է գալիս, թե ինչպես ես կոմեդիան օգտագործում սոցիալական խնդիրների մասին խոսելու համար։ Ի՞նչն է քեզ մոտիվացնում ծիծաղով վերաբերվել բարդ խնդիրներին։
ՄԲ. Միշտ կողմնակից եմ եղել օգտակարը հաճելիի հետ համատեղելուն։ Չեմ ուզում մարդկանց գլխին քարոզ կարդացողի տպավորություն թողնել, դրա համար ինչքան կարողանում եմ՝ խնդիրները ծիծաղով եմ ներկայացնում։
ԱԱ. Ինչպիսի՞ն էր արձագանքը։
ՄԲ. Մարդիկ ավելի բաց են սովորելու համար, երբ ստիպված չեն պաշտպանվել։ Երբ Integrated Family Talks -ն (Միավորված ընտանեկան զրույցներ) էինք անում, Շոնդալիա Ուայթն ու ես քննարկում էինք, որ ուզում ենք, որ մարդիկ իրենց անկաշկանդ զգան։ Որոշ ժամանակ սթենդ ափով էի զբաղվում, հայկական սթենդ ափ շոուներ անում, այդ պատճառով երբ ես կամ ուրիշ կոմեդիանտներ խոսում էին այնպիսի բաներից, որոնց հետ հայերը վստահաբար համաձայն չէին, նրանք մեկ է ծիծաղում էին կատակի վրա։ Բայց դա նրանց նաեւ ստիպում էր մտածել։ Կոմեդիայի առաջին ուսուցիչներիցս մեկից՝ Բոբբի Օլիվերից սովորածս բաներից մեկն այն էր, որ սա ընդամենը կոմեդիա չէ, այլ ինքնաշեն բեմ, որից պետք է խելքով օգտվել։
ԱԱ. Վերջերս Ինստագրամում հետեւորդներիդ թիվը զգալիորեն աճել է։ Ի՞նչ զգացողություններ ունեցար այդ կապակցությամբ։
ՄԲ. Կան օրեր, երբ կուզենայի, որ իրենք չլինեին, որ մարդիկ չիմանային, թե ես ով եմ, բայց, անկեղծ ասած, շատ երախտապարտ եմ դրա համար։ Իստագրամում վիդեոներ հրապարակել սկսել եմ 6 կամ 7 տարի առաջ, ու այս տարիներին էջս լավ աճել է։ Համաձայնագրի ստորագրումից հետո, օրինակ, մոտ 10000 հետեւորդ ձեռքբերեցի Վարդուշի բառարանի շնորհիվ։
Փորձում եմ հարթակս հնարավորինս արդյունավետորեն օգտագործել իրազեկվածությունը բարձրացնելու համար։ Անցած տարի Ջորջ Ֆլոյդի սպանությունից հետո նկատեցի, որ շատ հայեր ասում են «Բոլոր կյանքերը կարեւոր են», ուստի որոշեցի Ինստագրամում լայվ մտնել։ Դրեցի Վարդուշի կեղծամը, ակնոցն ու գնացտ։ Ու լրիվ պատրաստ էի այն բանին, որ լայվի ավարտից հետո տնօրենս գլուխս կջարդի, կասի «Ինչո՞ւ ես արել դա։»։ Բայց, բարեբախատաբար, նրան ամեն ինչ դուր եկավ ու ասաց, որ հպարտանում է ինձանով։ Դրանից հետո մի քանի հոգի ինձ անձնական նամակով շնորհակալություն հայտնեցին, ասացին, որ արդեն գիտեն՝ որտեղից եկավ այս ամենը, ինչու «Սեւ կյանքերը կարեւոր են» ու ոչ թե «Բոլոր կյանքերը կարեւոր են»։
ԱԱ. Լսել եմ, որ ասել ես, որ տարիների հետ Վարդուշը զարգացել ու ավելի առաջադեմ է դարձել։ Ինչպե՞ս է դա պատահել։
ՄԲ. 6, թե 7 տարի առաջ էր, որ սկսեցի վիդեոներ հրապարակել։ Ասեմ, որ հիմա ընդհանրապես նայելու բան չեն։ Բայց Վարդուշը այն հայ կինն է, ով ինձ անընդհատ նկատողություններ էր անում։ Նրանք իրականում մի քանիսն էին․ մորս ընկերները, մայրս ինքը և բարեկամները։ Ինձ միշտ ասում էին, որ ընկեր գտնելու համար պետք է նիհարեմ կամ որ տեսքս լավը չէր։ Այդ հայ կինը միշտ իմ գլխում էր։ Իմ առաջին վիդեոն հենց դա է՝ մայրս հաց ուտելու համար բարկացած խոսում է վրաս։
Այսպես էլ սկսվեց Վարդուշի պատմությունը։ Այն ժամանակ կեղծամ չունեի, գլխիս ուղղակի մի բան էի դնում ու ձևացնում, որ մազերս են։ Հետո Լորի Թաթուլյանի հետ Big Bad Armo Show -ն արեցի, որի ժամանակ էպիզոդներից մեկում նրա կեղծամն էի դրել։ Այնքան հավանեցի, որ ասեցի․ «Վերջ, էլ կեղծամդ չես տեսնելու։» Պահեցի այն ինձ մոտ, ու հենց այդպես էլ ծնվեց Վարդուշը։
Հասկացա, որ մարդիկ ավելի հակված են լսելու այս կերպարին, քան Մարիին։ Դրա համար էլ մտածեցի, որ ծիծաղելի կլիներ այս հայ տիկնոջը ներառել ոչ հայկական սցենարներում ու ստեղծել այս զուգադրումը․ հայ կին, ով ընդունում է համասեռամոլներին, սիրում է ոչ հայերին կամ խոսում այնպիսի բաների մասին, որոնց հայ կանայք երբեք չեն անդրադառնում։ Ինձ համար սա ավելի ծիծաղելի է, քան “Armos be like” («Ինչպես հայերն են ասում») կամ “White people be like,” («Ինչպես սպիտակներն են ասում») շարքերը, չնայած այդ օրերին ողջ Իստագրամն ու Վայնը դա էին նայում։
Այսօր ես իսկապես երախտապարտ եմ, որ կա մի կերպար, որին ես կարող եմ օգտագործել որպես նավ՝ ասելիքս տեղ հասցնելու համար։
Իսկ եթե անկեղծ, Վարդուշը, նրա շարժուձևերը հորս, մորաքույրերիս ու կյանքում հանդիպած մի քանի հայ տիկնանց խառնուրդն է, այլ ոչ թե մայրս։
ԱԱ. Ինձ հատկապես դուր է գալիս, որ Վարդուշը հայհոյում է ու խոսում այնպիսի բաներից, որոնք հայ կանանց համար տաբու են։
ՄԲ. Հա, եթե Մերին այդպես աներ, բոլորը կկատաղեին։ Մերին չի կարող սոցցանցերում քֆուր տալ, բայց երբ Վարդուշն է դա անում, մարդկանց լավ էլ դուր է գալիս։
ԱԱ. Ինչ հետաքրքիր է։ Կարծում ես պատճառը կոմեդիայի մեջ է՞։
ՄԲ. Հնարավոր է։ Հետո շատերն են ասում, որ Վարդուշի մեջ իրենց մորաքրոջը կամ մորն են տեսնում, միգուցե դրա համար է, որ հազիվ թե նրան ասեն՝ ինչն է կարելի ու ինչը ոչ։
ԱԱ. Իսկ ինչպիսի՞ն են հարաբերություններդ հայկական համայնքի հետ։ Զգո՞ւմ ես, որ միշտ համայնքի մի մասնիկն ես եղել։
ՄԲ. Ծիծաղելին այն է, որ մեծանալիս երբեք ինձ հայկական համայնքի մաս չեմ զգացել, որովհետեւ ավանդական հայկական ընտանիք չունեի, ու ինձ շատ էին ծաղրուծանակի ենթարկում։ Անկեղծ ասած՝ երբեւէ չեմ մտածել, որ համայնքն ինձ կընդունի կամ կսիրի։ Ինձ ձեռ առնողները հայեր էին։ Ու հիմա այդ նույն մարդիկ Ինստագրամում գրում են. «Աստված իմ, մենք դպրոցում միասին ենք սովորել։» Մեջս արմատացած էր այն համոզմունքը, որ ես տարբերվում եմ մյուս հայ աղջիկներից։ Բայց ինչ-որ տեղ ուրախ եմ, որ անցել եմ այդ ամենի միջով ու նաեւ տարբեր լինելու համար, որովհետեւ երբեւէ ստիպված չեմ լինի ուրիշ հայ կանանց նման հանդուրժել, որ եղբայրս, ընկերս կամ ամուսինս ինձ ասի, թե ինչ անեմ կամ ասի, որ ջնջեմ վիդեոն ու նման բաներ։
ԱԱ. Իսկ ի՞նչ փոխվեց, ի՞նչը քեզ ստիպեց զգալ, որ կարող ես ընդունվել ու նույնիսկ կուզենայիր, որ հայկական համայնքն ընդուներ քեզ։
ՄԲ. Դեռ աշխատում եմ այդ ուղղությամբ, որովհետեւ միշտ կասկածներ ունեմ։ Միգուցե իմ մտքում փոքրիկ Մարին է, ում համայնքը չի ընդունել։ Միեւնույն է՝ իմ կարծիքով ես սովորական հայ կին չեմ, որովհետեւ այս տարիքում ամուսնացած չեմ ու երեխաներ չունեմ։ Երեւի ընդունում են, որովհետեւ ինձ հայեր են հետեւում կամ գրում, ու ես երջանիկ եմ ինձ զգում, որ կարողանում եմ ժողովրդիս համար դա անել։ Իսկ վերջերս նկատել եմ, որ ավելի շատ շփվում եմ այն հայերի հետ, ովքեր Լոս Անջելեսում չեն մեծացել, կամ երկռասա ու չորրորդ կամ հիգերորդ սերնդի, ոչ ավանդական դաստիարակություն ստացած հայերի հետ։ Դրա համար հույս ունեմ, որ լրիվությամբ կընդունվեմ։ Բայց ընդհանրապես ի՞նչ է նշանակում լրիվությամբ ընդունված լինելը։
ԱԱ. Ճիշտ ես, կարծում եմ՝ սա ավելի շատ ընկալման հարց է։ Ինչ-որ մեկը քեզ կարող է ընդունել որպես այսպիսի կամ այնպիսի հայի, բայց դու զգաս, որ ինչ-որ տեղ տարբերվում ես։
ՄԲ. Դե հա, միգուցե ուրիշների համար ես հայկական համայնքի մաս եմ, որովհետեւ անունս կա հայկական օգտատերերի ցանկում։ Բայց երբեմն ինձ չընդունված եմ զգում, թվում է, թե ինձ ինչ-որ բան չի հերիքում, որ պետք է Հայաստանում ապրեի կամ ավելի շատ հայերեն խոսեի, հայերեն գրեի ու նման բաներ։
ԱԱ։ Միշտ էլ մի բան լինում է։ Բայց ինձ շատ դուր եկավ, որ որոշ ժամանակ առաջ խոսեցիր հայերեն խոսելու անհրաժեշտության, բայց նաեւ ընդունված լինելու այլ խնդիրների մասին։
ՄԲ. Չեմ հպարտանում սրանով, բայց ինձ մեծացրել են այն համոզմամբ, որ եթե հայերեն չես խոսում, իսկական հայ չես։ Բայց տարիքի հետ հասկացա, որ յուրաքանչյուրն ունի տարբեր դաստիարակություն ու գտնվում է տարբեր իրավիճակում։
Արդյո՞ք կարծում եմ, որ լեզուն կարեւոր է։ Իհարկե այո։ Սա է պատճառը, որ Վարդուշի բառարանը սկսեցի։ Երբ համաձայնագիրը ստորագրվեց, շատ հայերի պես ես էլ ինձ անզոր զգացի, բայց մտածում էի, որ ինչ էլ պատահի, Հայաստանը պետք է գոյատեւի իր ժողովրդով, ու մշակույթն ու լեզուն դրա մեծ մասն են կազմում։ Դրա համար հայերեն չխոսող հայերին ամոթանք տալու փոխարեն ինչո՞ւ չօգնենք նրանց հայերեն սովորել։
ԱԱ. Քո ասածն այնքան կարեւոր է։ Վարդուշի բառարանը վերադառնալո՞ւ է։
ՄԲ։ Հա, զբաղվում եմ դրանով։
ԱԱ. Վերջում ի՞նչ կուզենայիր ասել։
ՄԲ. Ես ընդամենը փորձում եմ կոմեդիայի միջոցով աշխարհի հայերին հնարավորինս կապել իրար։ Երբ սկսեցի, իսկապես ուզում էի լինել հայ կոմեդիայի Ջորջ Լոպեսը, արեւմուտքը հայերին ներկայացնել այնպես, որ լայվի ժամանակ ասեմ «աղջիկ» կամ «տղա», ու ոչ հայերն իմանան, թե ինչի մասին եմ խոսում։ Միշտ ցանկացել եմ անել դա հայերիս համար։