Այս հոդվածը «Աղջիկ փախցնելը» հոդվածաշարի երկրորդ մասն է։ Առաջին մասերը կարելի է կարդալ այստեղ։
Կանանց ռեսուրսային կենտրոնում իր աշխատանքի ընթացքում Լարա Ահարոնյանն առնչվել է «աղջիկ փախցնելու» բազմաթիվ դեպքերի։ Այս հարցազրույցում Մարիամ Ավագյանն Ահարոնյանի հետ խոսում է աղջիկ փախցնելու սովորույթի շուրջ լռության, «փախցված լինելու» շուրջ համաձայնության կարևորության և Կանանց ռեսուրսային կենտրոնի՝ Հայաստանում այս խնդրի մասին բարձրաձայնելուն և լուծման ճանապարհներ գտնելուն ուղղված աշխատանքի մասին։
ՄԱՐԻԱՄ ԱՎԱԳՅԱՆ.
Ի՞նչ եք կարծում, Հայաստանում դեռ աղջիկ փախցնու՞մ են:
ԼԱՐԱ ԱՀԱՐՈՆՅԱՆ.
Այո, բոլորս գիտենք որ աղջիկ փախցնելը կա, բայց վիճակագրական տվյալներ ցավոք չունենք այս երևույթի մասին: Հիշում եմ, 2012-ին Քրիս Էդլինգը` որպես Peace Corps Volunteer, եկել մեզ հարցեր էր տալիս, գիտական հոդված էր գրում: Բայց մարդիկ չեն ուզում այդ մասին խոսել, մանավանդ եթե օտար մարդ է հարցուփորձ անում: Մտածում են, թե դա մեր ազգի ներքին խնդիրն է, ամոթ է քննարկելը: Առաջ նույնը ընտանեկան բռնության մասին էին ասում, բայց հիմա մի քիչ բարելավվել է: Մենք որպես ազգ այդ կոմպլեքսը ունենք, որ անընդհատ ուզում ենք աշխարհին ցույց տալ, որ մենք շատ լավն ենք, որ մեզ սիրեն, ընդունեն, որ մենք սխալներ չենք անում… Չգիտեմ, մեր պատմությունից է, խնդիրներից, թե` իրավիճակից, բայց մենք անընդհատ փակում ենք բերաններն այն մարդկանց, ովքեր բարձրաձայնում են այս թեմաների մասին` նրանց «դավաճան», «ընտանիք քանդող» ու այլ բաներ անվանելով: Ուրիշ երկրներում, օրինակ` Վրաստանում, Ղրղզստանում, Ղազախստանում, շատ ավելի տարածված է փախցնելու թեման քննարկելը: Մեզ մոտ` it’s the elephant in the room.
ՄԱ. Կանանց ռեսուրսային կենտրում դեպքեր եղե՞լ են, երբ զոհին փախցրել են:
ԼԱ. Հայաստանում վերջի տարիներին ունեցել ենք մեկ-երկու հոգի, որ զանգել են մեր թեժ գիծ՝ օգնություն խնդրելու ու փախցված են եղել: Բայց ոչ թե փախցնելու համար էին զանգել, այլ բռնության հարցերով: Հետո իրենց հետ աշխատելիս ենք բացահայտել, թե ինչպես են հարաբերությունները սկսել: Փախցրել են ու բռնաբարել կամ տարել մի քիչ պահել: Դե գիտեք ինչպես է լինում… Մի քիչ պահում են, որ աղջկա հեղինակությունը ընկնի, անգամ եթե սեռական ակտ չի եղել: Մեկ է, եթե մի գիշեր մնացել է մեկի տանը, արդեն վերջ: Ամոթ է: Ուրեմն պիտի ամուսնանա փախցնողի հետ, կամ էլ… Շատ քիչ է լինում, որ ուրիշ ելք են գտնում:
ՄԱ. Կանանց ռեսուրսային կենտրոնում ի՞նչ միջոցառումեր եք կազմակերպում, որ կարող են օգնել այս կամ այլ նմանատիպ խնդիրներին:
ԼԱ. Մենք քայլարշավ ենք անում երկու տարին մեկ: Գնում մնում ենք գյուղերում ու զրուցում ենք բնակիչների հետ: Անցյալ անգամ Գեղարքունիքի մարզում էինք ու մարդիկ անընդհատ խոսում էին աղջիկ փախցնելու դեպքերի մասին: Քայլելիս ցույց էին տալիս տները, որտեղի կնոջը փախցրել էին, բայց միշտ շատ թեթև կերպով էին ներկայացնում: Ասում էին դեպք կար, որ գումար չունեին ու հարսանիք չէին կարող անել, այդ պատճառով փախցրին: Դեպք կար` աղջկա ծնողները համաձայն չէին: Բայց դեպքեր էլ կար, որ առանց աղջկա համաձայնության էր կատարվել: Չեմ հիշում՝ Գեղարքունիքի որ գյուղն էր, դպրոցի դասատուների հետ խոսում էինք աղջիկների կրթության մասին: Մի դասատու ասաց. «Դե ես աղջիկ ունեմ, բայց շատ սիրուն ա: Ինքը ուզում ա գնա Երևան սովորի, բայց ես իրան չեմ թողնում: Սիրուններին էստեղ չեն թողնում, որ գնան սոովորեն: Մարդ ես, չգիտես ինչ կլինի էնտեղ, կփախցնեն բան կանեն… Տգեղներին ոչինչ, թողնում ենք, թող գնան սովորեն, ոչ մի բան չի լինի իրանց հետ»:
ՄԱ. Ի՞նչ եք կարծում, ինչու՞ են աղջիկ փախցնելու դեպքեր դեռ պատահում Հայաստանում:
ԼԱ. Խնդիրը կարծում եմ այն է, որ մեր հասարակությունը համաձայնություն (consent) ասվածը չի հասկանում: Համաձայնությունը (consent) շատ կարևոր է հարաբերությունների բոլոր փուլերում` ընկեր-ընկերուհի, ամուսնական զույգ, թե` անծանոթ մարդիկ, որոնցից մեկը սիրահարվել է մյուսին: Մենք երեխաներին փոքրուց համաձայնություն (consent) չենք սովորեցնում: Եթե մեկին սիրահարվել ես, բայց նա քեզնով հետաքրքրված չէ, դու չես կարող առանց իր համաձայնության իրեն ստիպել, որ քեզ հետ ամուսնանա: Անգամ մարդուն դիպչելուց առաջ պետք է իր համաձայնությունը հարցնել:
Մյուս խնդիրն այն է, որ այս երևույթը Հայաստանում երբեք չի ուսումնասիրվել (Քրիս Էդլինգի` 2012 թվականի հոդվածից բացի): Բացի դրանից` մարդիկ սա քողարկում են որպես ավանդույթ: Երբ փորձում ենք նման բանի դեմ պայքարել, նրանք մեզ անվանում են «դավաճան» ու «հայկական ավանդույթներին դեմ»:
Մյուս խնդիրն այն է, որ մենք` որպես հասարակություն, իրազեկված չենք: Մենք դեռ չենք հասել նրան, որ ամեն տեսակի բռնությունները դատապարտենք: Անգամ ամենաահռելի դեպքերում էլ միշտ գտնվում են մարդիկ (հիմնականում սոցիալական ցանցերում), ովքեր զոհին են մեղադրում: Օրինակ կասեն. «Երևի ուզում էիր, որ քեզ փախցնեն… Երևի առիթ տվեցիր»: Անգամ կնասպանության դեպքում ասում են «Երևի կինը ման եկող էր», և այլն: Հետևաբար, շատ բարդ է զոհերին խրախուսել, որ խիզախ լինեն ու պատմեն իրենց պատմությունները: Իսկ նման խնդրի մասին լուծում գտնելու համար անձնական պատմություններով կիսվելը շատ կարևոր է:
Երիտասարդ սերունդը շուրջը նայելիս առողջ հարաբերություններ չի տեսնում: Հարևանների տներից լսում են ծեծուջարդի ձայներ, հեռուստատեսությամբ տեսնում են սերիալներ, որոնց գլխավոր հերոսը կնոջը փախցնում է, ծեծում, վատ բաներ ասում… Այսպես երիտասարդները ոչ մի առողջ, հարգանքով հարաբերությունների օրինակ չեն տեսնում ու հետևաբար մեծանում են մտածելով, որ բռնությունը նորմալ է:
ՄԱ. Ինչպե՞ս պետք է պայքարենք աղջիկ փախցնելու դեմ:
ԼԱ. Սկզբում պետք է մարդկանց իրազեկենք դեպքերի մասին: Պետք է հետազոտվի, թևեր հավաքվի, ու հետո ռազմավարություն մշակվի այս խնդիրը լուծելու համար: Բայց ամենակարևոր և առաջին քայլն այն է, այն է` պետք է սկսենք խոսել այս մասին:
Այդ պատճառով շատ կարևոր է, որ մարդիկ կիսվեն իրենց պատմություններով: Օրինակ՝ ընտանեկան բռնության դեպքերը հիմա ավելի շատ են քննարկվում, և որպես արդյունք` դրական փոփոխություններ ենք տեսնում: Զոհերը մեզ հետ գալիս էին կառավարություն, արդարադատության նախարարություն և այլ տեղեր ու կիսվում էին իրենց պատմություններով: Այս դեպքերում արդեն շատ դժվար էր նրանց ձայներն անտեսելը: Կանանց ռեսուրսային կենտրոնը (Women’s Resource Center) առաջարկներ է արել Հայաստանի կառավարությանը` քրեական օրենսգրքում փոփոխություններ կատարելու համար: Մենք սեռական բռնության ու համաձայնության (consent) մասին ենք առաջարկներ արել: Հեղափոխությունից հետո Հայաստանի քաղաքական մթնոլորտը այսպիսի խնդիրները բարձրացնելու համար շատ բարենպաստ է: Հուսամ Հայաստանը կընդունի Ստամբուլյան Կոնվենցիան, քանի որ այն պարունակում է բոլոր օրենքները, որոնք դատապարտում են ամեն տեսակի բռնություն: